De ui (Allium cepa) is familie van de lelieachtigen. Tot de uiengewassen behoren ook de sjalot, knoflook, bieslook en prei.

Uien komen in de keuken altijd wel van pas én zijn bovendien makkelijk om zelf te verbouwen. Kortom, een aanwinst voor iedereen die net een moestuin begint of al jaren tuiniert.

Groeiwijze

De ui is een tweejarig gewas. In het eerste jaar ontstaat uit een minuscuul uienzaadje een eetbare bol. Als je deze bol niet zou oogsten maar in de grond zou laten zitten, ontstaat in het tweede jaar een bloemstengel in de plant. Kortom, de ui gaat bloeien en zaadjes maken. Tenslotte laat de bloem haar zaadjes los, waarna de plant afsterft.

De bol van de ui bestaat uit een aantal verdikte bladeren, die je tijdens het snijden van een ui herkent als ringen. Deze kern van de ui wordt omsloten door 3 tot 4 droge vellen die de ui beschermen.

Uien kunnen dus gezaaid worden maar worden meestal geplant in de vorm van een plantuitje. Dit zijn eigenlijk gewoon mini-uitjes die in de loop van het moestuinseizoen uitgroeien tot mooie grote uien. De plantuitjes worden oppervlakkig in de grond gezet, met hun smalle puntje (de bovenkant van het bolletje) eventueel net boven de grond.

Uit de plantuien ontstaan eerst een aantal groene stengeltjes die gedurende de maanden steeds groter worden. Na verloop van tijd begint ook de ui zelf steeds boller en ronder te worden. Op een gegeven moment valt het loof van de uien vanzelf op, strijken heet dit fenomeen. Na het strijken van het loof beginnen de uien te rijpen. Zodra het loof grotendeels verdord is, kunnen de uien geoogst worden.

Soorten & Rassen

Voor de beginnende moestuinier is het belangrijkste onderscheid wat uien betreft het verschil tussen gele en rode uien.

Deze twee soorten uien verschillen namelijk niet alleen wat kleur betreft van elkaar. Gele uien kunnen veel beter tegen lage temperaturen dan rode uien en dat is zeker iets om rekening mee te houden in de moestuin.

Een proces met de naam vernalisatie zorgt er namelijk voor dat bollen (waar de uien onder vallen) gaan bloeien als ze teveel zijn blootgesteld aan kou. Rode uien zijn hier veel gevoeliger voor dan gele uitjes. Het gevolg is dat verkleumde rode plantuitjes niet uitgroeien tot mooie dikke rode uien. In plaats daarvan blijven de uien zelf klein en gaat alle energie naar de ontwikkeling van een overigens prachtige, paarse bloem.

Voorbereiding

De uien staan op het landje van de wortelgewassen. Ze houden van losse grond die het water goed doorlaat, ze staan niet graag in kleddernatte grond. Verder doen uien niet zo moeilijk over de omstandigheden. Voor je begint met planten, is het verstandig om de grond mooi los te maken. Tenminste de bovenste 10 cm van de grond moet los en luchtig worden gemaakt. Ook is het handig om voor het planten zoveel mogelijk onkruid uit de grond te halen. Voor het planten is dit namelijk veel makkelijker dan zodra de kleine uitjes in de grond staan.

Uien hebben net als de andere wortelgewassen relatief weinig mest nodig. Een overvloed aan stikstof zorgt er namelijk voor dat er veel loof maar weinig ui ontstaat. Kortom, het is niet nodig om gedurende het seizoen bij te bemesten als je ’s winters of in het vroege voorjaar (een geringe hoeveelheid) oude stalmest over de tuin hebt verspreid.

Zaaien & Planten

Gele plantuien kunnen vanaf eind maart worden geplant maar het is geen probleem als je de uien later in de grond zet. In maart is het namelijk nog zo koud dat de plantjes sowieso erg langzaam groeien en je dus weinig winst behaalt door de uien eerder te planten. De plantuien worden in rijtjes in de grond gezet, eventueel in een vooraf gemaakt geultje of langs een gespannen touwtje.

Als je de uien in een geultje zet, kunnen de uien met een minimaal laagje aarde bedekt worden. Het topje van de uien mag eventueel net boven de grond blijven uitsteken maar ervaren tuiniers weten dat sommige vogels het leuk vinden om de plantuitjes uit de grond te trekken. Kortom, wij zorgen ervoor dat ook de topjes bedekt zijn met een dun laagje aarde.

Hoe dichter de plantuien op elkaar komen te staan, hoe minder groot ze zullen worden. Meestal planten wij de uien om de 10 centimeter binnen de rij. In de loop van het seizoen sneuvelen er dan nog een paar uitjes. De afstand tussen de rijen hangt af van wat je handig vindt. Als je weinig ruimte hebt, is 20 centimeter prima. Als je voldoende ruimte hebt, kan je ook meer ruimte (>30 cm) tussen de verschillende rijen aanhouden. Dit maakt het onkruid wieden, met name het schoffelen, makkelijker.

Uitjes komen het best op gang als ze stevig in vochtige grond worden aangedrukt. Dit is voor de uitjes het signaal om worteltjes te gaan maken. Als het koud is, kunnen de net geplante uitjes worden bedekt met vliesdoek. Op deze manier zijn de uitjes ten minste een beetje beschermd tegen de kou én natuurlijk ook tegen nieuwsgierige vogels.

De rode plantuien planten we meestal tegen het einde van april om te voorkomen dat de planten gaan bloeien in plaats van dikke uien vormen (zie hierboven). Als het eind april nog steeds koud is, met regelmatig temperaturen onder de 10 graden, wachten we nog iets langer met het planten van de rode uien.

Ook al zijn gele en rode uitjes verschillend qua gevoeligheid voor kou, de manier van planten is precies hetzelfde.

Verzorgen

De uien hebben weinig verzorging nodig gedurende het moestuinseizoen. Het is vooral een kwestie van onkruid wieden tussen al die kleine plantuitjes. Doordat uien relatief weinig loof vormen, blijft er veel licht over om onkruid te laten groeien. Onkruid wieden tussen de uien kan dus echt een flinke klus zijn.

Pas met schoffelen op dat je de uien en hun oppervlakkige worteltjes niet beschadigt! Uien hebben namelijk een vrij oppervlakkig wortelstelsel: circa 75% van de wortels komt niet dieper dan 20 cm.

Vruchtwisseling is de beste methode om ziektes zoals aaltjes en schimmels te voorkomen. Let op dat ook sjalot, knoflook, stengelui en prei tot de familie van de uien behoren. Het is dus niet slim om uien te planten op grond waar vorig jaar familieleden van de ui hebben gestaan. Uien en wortels horen allebei bij de wortelgewassen en komen dus dichtbij elkaar te staan. Dit komt goed uit want de combinatieteelt van uien en wortels is gunstig. De wortelvlieg (die de wortels kan aantasten) verdrijft namelijk de uienvlieg (die graag uien aantast) en vice versa.

Veel water hebben uien niet nodig maar op ons droge zandgrondje geven we de uien toch af en toe een gieter water.

Als een ui gaat doorschieten ontstaat in het centrum van de plant een dikke, harde stengel met een vlamvormige bloemknop. Haal de knop er zo snel mogelijk uit, dan kan de ui haar energie weer steken in het vormen van een bol in plaats van in de ontwikkeling van een bloem.

Oogsten

In de loop van de zomer begint het loof van de uien uit zichzelf om te vallen (strijken). Er wordt wel eens beweerd dat dit het moment is om de uien te oogsten. Dit klopt niet: het omvallen van het loof betekent namelijk dat de energie vanaf dat moment niet meer naar het groeien van het loof gaat. In plaats daarvan gaat de energie nu naar het groeien en rijpen van de ui zelf. Het zou dus zonde zijn om de uien te oogsten zodra het loof begint te strijken, aangezien de uien juist nu aan hun laatste groeispurt beginnen.

Het  beste moment om de uien te oogsten is het moment dat minstens de helft, liever driekwart, van het loof geel of bruin is geworden. De rest van loof mag nog wel een beetje groen zijn, dat is goed voor de kwaliteit van de uien.

Het oogsten van de uien zelf stelt niet zoveel voor. Het is een kwestie van de bollen uit de grond trekken zodat de worteltjes loskomen van de bodem. Uien kunnen het best met droog weer geoogst worden. Na het oogsten kunnen ze dan nog een tijdje in de tuin blijven liggen om te drogen. Uitgedroogd loof zorgt er namelijk voor dat de uien beter houdbaar zijn.

Wij leggen de uien te drogen op de picknickbank die in de moestuin staat. Heerlijk in het zonnetje en in de wind zodat het loof zo snel mogelijk droogt. Ook al komt er tussendoor een regenbui voorbij, het loof zal binnen de kortste keren weer droog zijn. Na twee of drie weken is het loof uitgedroogd. Je kunt dit controleren door net boven de bol aan de stengel van de ui te voelen. Als dit deel droog (“knisperig”) aanvoelt, is de ui voldoende gedroogd. Voelt dit deel nog soepel, dan kunnen de uien beter nog even blijven drogen.

Bewaren

De uien blijven het best goed als ze droog en koel bewaard worden. Nadat de oogst gedroogd is, vlechten wij de uien samen zodat ze de hele winter onder een afdakje kunnen hangen. Zodra we een ui nodig hebben, knippen we er een uit de vlecht.

Voor je begint met  vlechten, moet het loof echt droog zijn om schimmels en rotting te voorkomen. Het vlechten zelf kan je het best ’s ochtends vroeg doen. Door de dauw is de buitenkant van het loof dan net een klein beetje vochtig. Dit is te weinig vocht om rotting te veroorzaken maar wel genoeg om te voorkomen dat het droge, broze loof gemakkelijk afbreekt tijdens het vlechten.

Voor het vlechten bind je eerst drie uien bij elkaar met een stevig touw. De lengte van het touw moet minstens twee keer zo lang zijn als de verwachte lengte van de vlecht. Beter te lang dan te kort! Maak een dubbele knoop en leg de drie stukjes loof uit elkaar. Begin met vlechten met deze drie stukjes loof. Elke keer als je een van de drie strengen loof over een andere streng legt, voeg je een ui toe. Ondertussen vlecht je het touw mee voor de stevigheid van de vlecht. Twee van de drie strengen loof waaruit de vlecht bestaat, hebben dus een touw ter versteviging. Blijf vlechten tot de uien op zijn. De vlecht kan heel zwaar worden dus het kan verstandig zijn om meerdere vlechten van ongeveer 30 tot 50 cm te maken. Deze zijn nog goed te dragen en op te hangen.

Bind het touw aan het einde stevig om de vlecht heen zodat de vlecht niet uit elkaar valt aan het uiteinde. Bind de uiteinden van het touw samen tot een lus zodat de vlecht opgehangen kan worden. Hang de vlecht op een droog en koel plekje.

Eten

We verwerken onze uien graag tot uiensoep maar voegen ze ook vaak toe aan bijvoorbeeld een pastasaus. In de onderstaande vlog maken we niet alleen een pastasaus met onder andere ui maar laat ik je ook nog een keer kort zien hoe wij onze uien vlechten.