Tomaten (Solanum lycopersicum) zijn ontzettend leuk om zelf te kweken maar zijn helaas niet de gemakkelijkste soort voor de beginnende moestuinier. Als je het niet erg vindt als je tomatenoogst mislukt, is het zeker de moeite waard om een tomaat te zaaien of te planten. Wil je zeker zijn van een mooie oogst, dan kan je misschien beter een ander gewas uitkiezen (denk aan sla, spinazie, rode bietjes).

Groeiwijze

Tomaten groeien uit kleine zaadjes. De zaden ontkiemen bij relatief hoge temperaturen dus tomaten worden vaak binnenshuis voorgezaaid. Uit de zaadjes ontstaan in eerste instantie kleine blaadjes met twee gladde langwerpige bladeren.

Vervolgens ontstaan de eerste echte tomatenbladeren. Deze zijn wat gekarteld en als je ze aanraakt, ruik je al snel de kenmerkende geur van tomaten. De plant ontwikkelt zich verder als een vrij grote plant met een centrale stengel. Aan deze stengel ontstaan zijtakken, waaraan vervolgens bloemetjes ontstaan.

Uit deze bloemetjes ontstaan geleidelijk kleine tomaten die in de loop der tijd steeds groter worden. Gedurende een lange tijd zijn de tomaten groen. Pas na een flinke dosis zon en warmte beginnen de tomaten te verkleuren. De kleur die de tomaten krijgen, hangt af van het ras. De meest bekende kleur is natuurlijk rood maar er zijn ook oranje, gele en zelfs paarsachtige tomaten.

Soorten en Rassen

Er zijn talloze tomatenrassen, zeker meer dan 10.000. Kortom, veel te veel om hier te bespreken. Op internet zijn dus ook ontzettend veel soorten zaadjes te koop. Bij het tuincentrum zal het assortiment een stuk beperkter zijn.

Als ervaren moestuinier kan je natuurlijk uitgebreid gaan uitzoeken welke rassen je wilt proberen. Als beginner zou ik me niet al te druk maken over de verschillende rassen. Als je geen kas hebt, moet je vooral een ras kiezen dat geschikt is voor buitenteelt. Dit zijn over het algemeen rassen die afkomstig zijn uit koudere streken. De namen van deze rassen zijn vaak al suggestief (denk aan Siberian, Polar Star, Sub Arctic Cherry).

Heb je de mogelijkheid om een mini kasje te bouwen of heb je een koude bak, kies dan voor een dwergtomaat. Deze planten worden maximaal 40 cm hoog en zullen door de warmte in een klein kasje of in een koude bak toch voor een mooie oogst zorgen.

Voorbereiding

Tomaten behoren tot de vruchtgewassen, je eet tenslotte de vrucht van de plant. De planten komen bij buitenteelt dus op het landje van de vruchtgewassen te staan. Als je een kas hebt, is vruchtwisseling minder makkelijk toe te passen, tenzij je kas zo groot is dat je je tomaten elk jaar op een ander plekje kwijt kunt.

In het voorjaar worden tomaten voorgezaaid (zie hieronder). Pas na IJsheiligen kunnen de planten buiten worden gezet. Maak daarvoor de grond goed los en haal zoveel mogelijk onkruid weg. Ook kan je eventueel materiaal verzamelen om een mini-kasje of windscherm voor de tomaten te bouwen, mocht je net als wij geen kas hebben. Zelf hebben we grote ramen, die zijn overgebleven van een verbouwing, gebruikt om een beschut plekje voor de tomaten te maken. Ook hebben we elk jaar een paar tomatenplanten in een beschut hoekje van de tuin staan.

Zaaien en Planten

Zaai de zaadjes vanaf eind februari binnenshuis voor in potgrond (eventueel vermengd met wat zand, verhouding potgrond tot zand: 3:1). Zaai in elk potje drie zaadjes, dan kan je de plantjes later verspenen of het beste plantje uitkiezen. Zet de potjes in een zonnige vensterbank zodat ze lekker veel warmte krijgen. Vergeet niet om regelmatig water te geven. Op deze manier kunnen de zaadjes goed ontkiemen. Het ontkiemen kan best een tijdje duren dus geef de moed niet te snel op.

De plantjes kunnen verplant worden vanaf het moment dat de planten vier blaadjes hebben. Zet de planten dan in een potje met een grotere diameter zodat de planten snel verder kunnen groeien.

Pas na IJsheiligen (half mei) kunnen tomatenplanten naar buiten. Zoek het meest zonnige en beschutte plekje dat je kunt vinden en graaf hier in de losgemaakte grond een vrij groot gat zodat de wortels van de tomatenplant de kans hebben om gemakkelijk uit te groeien. Plant de tomatenplanten op een afstand van circa 60 cm afstand van elkaar. Mocht de ruimte schaars zijn, dan kan je ook overwegen om 40 cm aan te houden. Dit maakt het wel iets lastiger om goed bij de planten te kunnen. Tomaten kunnen namelijk flink groot worden.

Planten onder glas kan trouwens vanaf half april tot eind mei.

Zet na het planten meteen een stok bij de planten en bind de plant losjes aan de stok vast. De stengel van de plant wordt nog een stuk dikker dus bindt de stengel niet te strak aan de stok vast. Het doel van deze stok is om de plant te ondersteunen. Geef na het planten meteen een flinke gieter water.

Verzorging

Geef vooral na het planten regelmatig water zodat de plant goede wortels kan vormen. Giet het water altijd naast de plant in plaats van op de plant. Dit voorkomt verbranding van de bladeren. Je kunt je wel voorstellen dat tomaten veel water nodig hebben om sappige vruchten te maken dus blijf ook gedurende het seizoen regelmatig gieten.

Het meeste werk bij de verzorging van tomaten bestaat uit het zogenaamde dieven. Tomaten hebben, net als aardappels, een eigen terminologie en dieven is een van de termen die speciaal voor tomaten opgaat. Dieven zijn nieuwe scheuten die in de bladoksels van tomatenplanten ontstaan en die veel energie gebruiken zonder dat ze voor tomaten zorgen. Kortom, haal ze weg en het liefst zo snel mogelijk zodat de schade aan de plant beperkt blijft.

Dieven hoeft alleen bij stamtomaten te gebeuren (zie de informatie op het zakje zaad).

Tijdens een natte en koele zomer is de kans groot dat de planten last van de bekende schimmelziekte Phytophthora krijgen. Onder glas, achter windschermen of onder afdakjes hebben de planten minder last van weersinvloeden en neemt de kans op een mooie oogst toe.

Oogsten

De oogst van tomaten valt meestal in augustus en september. Bij teelt onder glas kan de oogst eerder vallen.

Oogst tomaten als ze een beetje zacht beginnen te worden en rondom mooi gekleurd zijn. Afhankelijk van het ras zal de kleur geel, oranje, lichtrood, dieprood of zelfs paarsachtig zijn. Als de groene kleur geheel verdwenen is, zit je goed (de zeldzame rassen met een groene teint daargelaten maar laten we het vooral niet ingewikkelder dan nodig maken).

Pluk of knip de rijpe tomaten stuk voor stuk af. Knippen gaat over het algemeen makkelijker maar met een beetje oefening gaat plukken ook prima. Plukken gaat het beste als je met de nagel van je duim op het stengeltje van de tomaat drukt. Op deze manier zal het stengeltje waar de tomaat aan hangt afbreken.

De tomaten die nog een beetje groen zijn, kunnen lekker aan de plant blijven hangen tot ze mooi zijn bijgekleurd. Als je per ongeluk een tomaat hebt geoogst die nog een beetje groen is, kan je deze tomaat het beste nog een tijdje laten narijpen in een fruitschaal. Ook geoogste tomaten kunnen namelijk nog flink bijkleuren.

Aan het einde van het seizoen hangen er vaak nog harde en groene (kortom, onrijpe) tomaten aan de plant. Deze moeten voor de eerste nachtvorst geplukt zijn, anders zijn ze verloren. De groene tomaten kunnen binnenshuis nog narijpen maar zullen helaas niet meer zo smakelijk worden als zongerijpte tomaten.

Bewaren

Tomaten van eigen kweek zijn niet zo lang houdbaar als tomaten uit de supermarkt. Misschien komt het door een verschil in rassen maar waarschijnlijk komt het doordat tomaten uit de supermarkt relatief vroeg en dus onrijp worden geoogst. Tomaten van eigen kweek oogst je pas als ze lekker zacht beginnen te worden én dus extra smaakvol zijn. Winkeltomaten zijn vaak nog hard als ze worden geoogst (en zelfs als je ze koopt) en kunnen dus een hele tijd liggen narijpen voor je ze opeet.

Kortom, houd er rekening mee dat tomaten van eigen kweek een stuk korter houdbaar zijn dan je gewend bent. Eet ze binnen ongeveer drie dagen op. Net als tomaten uit de supermarkt kunnen tomaten van eigen kweek het beste buiten de koelkast bewaard worden. In de koelkast is de kans op schimmelvorming namelijk groter.

Eten

Tomaatjes kan je eigenlijk overal bij eten. Onze cherrytomaatjes gebruiken we onder andere graag om onze lasagne mee te versieren, zoals in onderstaande vlog. Kijk je mee?